آموزش و تجربه : مدرسه دیجیتال پویان

دم-هنگام

حق گرفتن-نگا. حق بردن

 

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

تحت اللفظی-کلمه به کلمه
خالی بند-چاخان-دروغ گو

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

اسکلت‌بندی-طرح‌ریزی-زیرسازی

به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

با آتش بازی کردن-به کاری پر خطر پرداختن
به غوره مویز شدن-آموزش ندیده و بی تجربه ادعا داشتن

ذات نداشتن-ذات کسی خراب بودن

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

زُل زدن-خیره نگاه کردن

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

 

 

اطفال باغ-گل‌های تازه

تریاکی-معتاد به تریاک

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

دَم کردن-ریختن آب جوش روی چای و مانند آن و حرارت دادن آن ها-گذاشتن برنج جوشانده بر روی آتش تا آب آن بخار شود

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن
دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

تُف به دهن-حیرت زده

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

از آب و گل در آمدن(مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن، بزرگ شدن کودک)

تب و تاب-سوز و گداز

 

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

تر دماغ-سرحال-شنگول

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا
اتر خان رشتی(آدم پرافاده)
دست من و دامن تو-دستم به دامنت

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

 

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

تلنگر-سر انگشت که به چیزی بزنند
حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

تاپاله-سرگین خشگ شده ی گاو برای سوختن
خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن
تیپ یکدیگر زدن-با هم دعوا کردن

تر تری-کسی که اسهال گرفته است

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

 

چغل خوری-سخن چینی

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

حَب-قرص

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی
خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن

آویزان کسی شدن-طفیلی کسی شدن

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

دلبخواهی-دلبخواه

 
جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن
خدا نگهدار-خدا حافظ
ته و توی چیزی را در آوردن-درباره ی چیزی تحقیق کردن
حرف انداختن-در سخن کسی دویدن
 

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

خدابیامرزی-درخواست بخشش

دَنگ-صدای به هم خوردن دو چیز

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

خوشگلک-با خوشگلی اندک

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

افسارگسیخته(سرکش)

 
چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن
به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

به امان خدا رها کردن-اصلا به فکر نبودن-فراموش کردن

پول و پله-پول

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

خاله خرسه-دوست نادان

پیسی-بد رفتاری-آزار

روده گشاد کردن-سکسکه کردن
خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد
دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

 

خیکی-آدم چاق و فربه

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

 
پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است

 

پَخ خوردن-تیزی چیزی

دانشگاه-محل آموزش دانش و فلسفه و هنر

دهل کسی را زدن-کسی را از کار برکنار کردن

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

 

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده
پول چای دادن-انعام دادن

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

رشته فرنگی-ماکارونی
جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه

چاروادارکُش-جنس تقلبی-چیز بد

جن بو داده-نوعی دشنام است

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

دهان گیره-غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

 
پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

چقال-مهمل بقال

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

دور علم کسی جمع شدن-دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

 
اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

 

آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

 

چیز-آلت تناسلی

خر آوردن-بدبخت شدن

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

زبان گرفتن-لکنت زبان-از حالات و گفتار مرده یاد کردن و دیگران را گریاندن
جا افتادن-سر جای خود آمدن
زهره دان-کیسه ی صفرا

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن
باد کردن-به فروش نرفتن-کسی را به کاری سخت برانگیختن

انسان بودن-شریف و درست بودن

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

دست بده داشتن-بخشنده بودن

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

 

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن
دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد
دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن
آفتاب گز کردن-ولگردی کردن
آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)
از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن
بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

پا گذاشتن-وارد شدن-رسیدن

زُل زدن-خیره نگاه کردن

چار دستی-قمار چهار نفری
دایی قزی-دختر دایی

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

تلکه بندی-چیزی سرهم بندی شده و آسیب پذیر

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی

 

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن
دخل داشتن-ربط داشتن-مربوط بودن

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق
آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

چار راه-محل تقاطع دو راه

از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)

تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو

 

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

دق دل-دلخوری-کینه-دشمنی

پس کسی برآمدن-حریف کسی بودن

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

بغداد آباد-شکم سیر

دستِ چپ-سمت چپ

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند
از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

خوش دست-خوش پنجه-خوش نواز-آن که در بازی شانس می آوزد

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

ذِله شدن-ذله آمدن

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

بغداد آباد-شکم سیر
زبان مرغی-زبانی ساختگی مانند زبان زرگری

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

پنج زاری-سکه ی پنج ریالی-پنج هزاری
آل-موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول

 

بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

 

چوبه ی اعدام-تیری که محکوم به اعدام را به آن می بندند
چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن
رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن
حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن(بسیار فرودست تر از کسی بودن، اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن)
جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

به سر کشیدن-یکباره نوشیدن-بالا انداختن

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

دُنگ-سهم-حصه

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

دست یکی داشتن-همدست شدن-متحد شدن

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد
آتشِ بسته-طلا
زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

 

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)
خبط کردن-اشتباه کردن-به خطا افتادن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

تا-لنگه-همتا

آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

چُر-ادرار

ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن
از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

احتیاطی(نجس، ناپاک)

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

جِر-اوقات تلخی-لج

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام
از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)
چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

آستین‌سرخود(هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است)

پا دری-فرشی که پای در می اندازند-سنگی که کنار در می گذارند تا باد در را حرکت ندهد

چای دیشلمه-چای تلخ که با قند یا خرما و مانند این ها بنوشند
زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

چسبیدن-لذت دادن

 

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

چروک انداختن-چین انداختن

باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
پا برهنه-بدون کفش

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

پشت گوش انداختن-دیر انجام دادن-اهمیت ندادن-امروز و فردا کردن

 

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)

جرواجر کردن-پاره پاره کردن
 

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

آویزان کسی شدن(طفیلی کسی شدن)

جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف
خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

از راه به‌در بردن-فریب دادن-اغوا کردن

 
جیر جیر کردن-داد و فریاد عاجزانه کردن برای میانجی طلبی
آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

زنگوله پای تابوت-فرزند مرد یا زن پیر

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

 

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق
رضا شدن-راضی شدن

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

 

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

ته خوار-بچه باز

خانه یکی-صمیمی و یکدل

این خاکدان-دنیا

رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

پر زور بودن سمبه-زیاد بودن فشار

چیز خور شدن-مسموم شدن

 

بابا غوری-نابینا-کور

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

آواز شدن-شهره شدن

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

 

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

این پهلو آن پهلو شدن(این دنده آن دنده شدن، غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر)

دهنه سرخود-بی بند و بار

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن
چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

این تن را کفن کردی(این تن بمیرد)

از جگر گذشتن-نامردی کردن

تکیه-محلی برای روضه خوانی-پشت به چیزی دادن

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

تو جوال رفتن با کسی-با کسی به مبارزه برخاستن

حمله-بیماری غش-صرع

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

 

دست از جان شستن-از جان گذشتن-پروای جان نکردن

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

دک و دهن-دک و پوز
از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن

آغا‌پنبه-زن بسیار سفیدرو-عروسک پنبه‌ای

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

 

چراغ توری-چراغی نفتی که نور آن با توری مخصوصی پخش می شود

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

با خدا-خداشناس-مومن

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن