آموزش و تجربه : مدرسه دیجیتال پویان

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا
پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

خاک برگ-برگ خشک خرد شده

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

دیم کاری-کشاورزی دیم

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی

 

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن

خشک شدن شیر کسی-به کسی که زیاد حرص می خورد و جوش می زند می گویند
بازرس-مامور بررسی و کنترل
توی کوک کسی یا چیزی رفتن-کسی یا چیزی را زیر نظر داشتن- توی نخ چیزی رفتن

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

چاخان پاخان-دروغ

خالی بند-چاخان-دروغ گو

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

آمد نیامد داشتن-روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا
 

چار چشم-کسی مه عینک می زند

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

چشمک زدن-بر هم زدن چشم به قصد ایما و اشاره
 

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

 

آب (ها) از آسیاب افتادن(فرو نشستن هیاهو، از یاد رفتن ماجرا)

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

تکان دادن-ناگهان ترساندن-حرکت دادن
چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

حرف-سخن-گفتار-کلام

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

 

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

آک‌بند-نو واستفاده‌نشده-هنوز از جعبه بیرون‌آورده‌نشده-دست اول

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

 
پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند
 

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن

اختر شمردن(شب‌بیداری)

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش

خبر کسی یا چیزی را آوردن-مرگ و نابودی کسی یا چیزی را اعلام کردن-مردن-نابودی

زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

چارقد قالبی-نوعی چارقد که آن را آهار می زدند تا راست و منظم بایستد

خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

 

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

پرداختی-مبلغ داده شده

با حال-آدم سرحال و خوش-چیز یا جای دلپذیر
از دور دستی برآتش داشتن(آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن)
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

امن و امان(بدون بیم و هراس)

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده
 

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن
جَفت-چوب بست انگور

آب آتش زده-اشک

انسان بودن(شریف و درست بودن)

خبره-ماهر-استاد
چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

دستک-دفتر حساب
 

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن

جاهل-جوان-نادان

اطفال باغ-گل‌های تازه
بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

آب به چشم آمدن(طمع کردن)

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

 
آش دهن سوزی نبودن-زیاد جالب نبودن-اهمیت زیادی نداشتن

حلوا جوزی-آدم ساده دل و سر به راه-پر حوصله و مطیع

جبهه-میدان جنگ

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

چل زن-زن کوتاه قد

 

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

نخته شدن-تعطیل شدن-بسته شدن-از رونق و اعتبار افتادن

چماق-چوبدست-گرز

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

 

 

زیر دستی-بشقابی که برای گذاشتن شیرینی و آجیل و مانند آن ها به کار می رود-پیشدستی

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

رو به راه-آماده-مهیا-منظم
پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن
پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

پول سیاه-سکه ای از نیکل و مس

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

چل مرد-مرد کوتاه قد

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

 

اوت بودن(بی‌خبر بودن، از مرحله پرت بودن)

 

دوبله ایستادن-نگه داشتن اتوموبیل در کنار یک اتوموبیل دیگر

چراغان شدن-جشن گرفتن

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن
بید خورده-کهنه و فرسوده

چوچول باز-دغل-بی حیا

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

چول شدن-بور شدن در بازی-شرمنده شدن

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

دم بازی-چاپلوسی-تملق

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

 

زاله بندی-مرزبندی در کشتزار-کرت بندی

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

دبه-دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

جا ماندن-فراموش شدن

چشم دوختن-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

اهل دود-سیگاری

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی
دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

زبر و زرنگ-چابک و فرز

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

 

پشت دست را داغ کردن-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

آوار شدن سر کسی-بی‌خبر نزد کسی در آمدن

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

استخوان‌دار-محکم-بااراده
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

توان انجام کاری را داشتن
خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن
در هم لولیدن-توی هم رفتن

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

جا افتادن-سر جای خود آمدن

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

چراغ پا-حالتی که اسب دو دست خود را بلند کند و راست بایستد

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

خُل-نیمه دیوانه-سفیه

درد دل-غم و اندوه درونی

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

 

اِرا(هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید)

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

زه کشی-خشکاندن باتلاق از طریق کندن نهری برای حریان دادن آب راکد باتلاق به آن

بازرس-مامور بررسی و کنترل

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

درمانگاه-جای درمان بیمار

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی
 

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

 

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

در دست-آماده-حاضر

پیه سوز- پی سوز

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

این دست و آن دست کردن-وقت تلف کردن-وقت کشتن-به عقب انداختن

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

 
زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی
خوردنی-غذا-قابل خوردن

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

 

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

 

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

 

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره

خر شدن-عقل خود را باختن-فریب خوردن
ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

خوش قواره-خوش اندازه-متناسب
پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

 

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

پشتک-پرش از پشت

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند
روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن

 
هرمار-ز درد بی درمان-کوفت

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود

 

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

خطب کسی کج بودن-نگا. پالان کسی کج بودن

تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

بی جا-نامناسب-بی مورد

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

 
آتشِ بسته(طلا)

 
 

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

خشخاشی-نان خشخاش زده
دنده کج-کج خلق-یکدنده

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

خرکار-پرکار

انکر منکر(بسیار زشت و بدترکیب)

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

زبان پس قفا-نوعی گل است

از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

چول-بیابان

درب و داغان-خرد و متلاشی-پریشان

تخت و تبار-خوب و رو به راه

 

 

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

خل و ول-دیوانه-ساده لوح

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

پورت-سر و صدا-داد و فریاد

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

جریحه دار شدن-زخمی شدن-دل شکسته شدن-رنجیده شدن

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

تخم شر-مردم آزار- شرور

اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

پیه سوز- پی سوز
دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

بی ریخت-زشت-بد ترکیب

خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن

 

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

بامبول سوار کردن- بامبول در آوردن
دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

دلچرک-ناخوشایند-دارای اکراه

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

 

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن
دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

چراغ پا شدن-بر روی دو پا ایستادن اسب

 

دله بازی-رفتار آدم دله

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

 

 

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن

حاجی فیروز سال نو را مژده می دهد-مردی که در روزهای آخر سال خود را سیاه کرده و با رقص و آواز مردم را به خنده و شادی واداشته و آمدن

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

حرص زدن-زیاد خواستن-کم صبری کردن

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

چار ستون بدن-استخوان بندی-اسکلت بدن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

آبی از کسی گرم نشدن(بهره‌ای از کسی نبردن)

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

راستکی-واقعی
دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

پیش کردن گربه-راندن گربه

حکایت-بسیار مهم-چیز عجیب

 

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)
رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

بی جا-نامناسب-بی مورد

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

آب تاختن(پیشاب کردن)

زنیکه-زنکه

اختر شمردن-شب‌بیداری

جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

چار نعل-به سرعت-به تاخت

آب در جگر داشتن-توانایی مالی داشتن

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن