با انواع مختلف فوبیا آشنا شوید؛ هراس از عنکبوت تا ترس از بازار
شاید واژه فوبیا رو زیاد از دهن این و اون شنیده‌اید و در بعضی موارد شاید بسیار هم تعجب کرده باشین چون دلیل ترس فرد ممکنه واسه شما غیر قابل درک باشه و حتی ممکنه در دل تصور کنین که اون موضوع رو بزرگ کرده و امکان نداره مثلا فردی از چاله تا این حد بترسد!
اما باید بدونین که فوبیا همون‌قدر که عجیب به نظر می‌رسد، واقعی و غیر معموله. فوبیا و ترس با هم فرق دارن. ترس کلا احساسی ناخوشایند اما طبیعیه که در عکس العمل به خطراتِ واقعی ایجاد میشه. بعضی نظریه‌پردازان فکر می کنن که ترس یکی از چند احساس ریشه ای و ذاتی آدم مثل شادمانی و خشمه. ترس در جواب به یه محرک منفی خاص روی می‌دهد.
اما فوبیا ترس شدید یا بیمارگونه س که در زندگی روزمره فرد مشکل ایجاد میکنه. بر خلاف ترس معمولی که واکنشی زودگذر و طبیعی به یه عامل خطرناک خارجیه، فوبیا بیشتر ترس از قرار گرفتن تو یه موقعیت خطرناکه مانند ترس از پرواز یا ماشین‌سواری.
عجیب اینجاس که در بعضی موارد، فرد هیچوقت در تماس با چیزی که از اون می‌ترسد نبوده‌است.
بعضی از ترس‌ها در جنس خاصی یا در سن خاصی شایع‌تر ان، مثلاً فوبی حیوانات در زنان شایعتره و فوبی مریضی در سنین میانسالی.
در فوبیا با اینکه فرد می‌دونه ترسش نامعقوله ولی توانایی کنترل اونو نداره و اگه در برابر اون چیزی که از اون «ترس» داره، قرار بگیره موجی از اضطراب، ترس شدید و حتی وحشت‌زدگی بر اون مسلط میشه و این تجربه اونقدر براش ناراحت کننده س که تلاش میکنه همیشه از اون مورد «ترس آور» دوری کنه.
بد نیس بدونین فوبیا شایع‌ترین مشکل روانشناختی در بین زنان و دومین مشکل شایع در بین مردان بالای ۱۵ ساله.
ترس یه عکس العمل طبیعی بشر هنگام روبرو شدن با خطره که هدف محافظتی داره.
اما در مقابل اون، فوبیا ترسی بیمارگونه س که می‌تونه شدیدا بزرگ نمایی‌آمیز و حتی خیالی باشه.
با این مقدمه از شما دعوت می‌کنیم تا در ادامه با تعدادی از شایع‌ترین فوبیاها در جهان آشنا شید. با ما همراه باشین.
دسته‌بندی کلی فوبیا
فوبیا بیشتر از هشتاد نوع جور واجور داره که بسیار نادرند مانند ترس از سرخس! یا ترس از عدد ۸ یا ترس از پکیج (آبگرمکن دیواری) که پکیجوفوبیا نامگذاری میشه. با این وجود، کارشناسان فوبیا رو به سه گروه زیر دسته‌بندی می‌کنن:
- آگورافوبیا (بازارهراسی یا گذرهراسی): به ترس و ترس مرضی از حضور در مکان‌هایی باز و شلوغ مثل سینما، مراکز خرید، پایانه‌های حمل و نقل عمومی و فرودگاه‌ها و پل و… که امکان خروج فوری و آسون اون‌ها وجود نداره، گفته میشه.
- فوبیا اجتماعی: این فوبی که با نام‌های مشکل اضطراب اجتماعی و جمع‌هراسی هم شناخته میشه ترس و نگرانی از حضور در موقعیتای اجتماعیه. بعضی از مبتلایان ممکنه هفته‌ها از خونه خارج نشن یا از بسیاری موقعیت‌های اجتماعی مانند موقعیت‌های شغلی و تحصیلی خود بیخیال شن.
- فوبیاهای خاص: یه جور ترس بی منطق و شدیده که در مورد موضوع، موقعیت یا حتی موجودی خاص ظاهر می شه. مانند ترس از حیوانات، ترس از زخم، ترس موقعیتی مانند ترس از مکانهای بسته و ارتفاع، ترس از بلاهای طبیعی مانند زمین‌لرزه.
آشنایی با بعضی از شکلای جور واجور فوبیا
آکروفوبیا (Acrophobia): ترس از ارتفاع
ترس از ارتفاع بعد از ترس از عنکبوت عادی‌ترین فوبیا در انگلستانه. طبق تحقیقات، چارده درصد از مردم انگلیس آکروفوبیا دارن و در زنان بیشتر از مردونه.
آکروفوبیا (بلندی‌هراسی) یه جور ترس بینظم و غیرمنطقی از بلندی و ارتفاعه. این ادما از بلندی می ترسن و حتی نمی تونن از نردبون بالا برن. این افراد اگه در مکانای بلند گرفتار بشن اصلا نمی تونن بر ترس خود پیروز شدن و به پایین بیان.
اگه ترس از ارتفاع دارین، ممکنه هیچوقت علائم سرگیجه رو تجربه نکنین. عوضش وقتی‌که در ارتفاع هستین، احساس ترس کنین و به‌طور ذاتی دنبال چیزی بگردین که به اون بچسبید، چراکه نمی‌تونید تعادل خود رو حفظ کنین. عکس العمل‌های عادی این نوع ترس عبارت‌ان از: سریع پایین اومدن، حالت خزیدن به خود گرفتن، به زانو درآمدن یا خم‌کردن بدن.
حالا خوبیش اینه ترس از ارتفاع درمان‌پذیره و بیشتر آدمایی که به دنبال درمان هستن می‌تونن به‌طور کامل بر ترس‌های خود پیروز شدن.
زوفوبیا (Zoophobia): ترس بیمارگونه از حیوانات
«آراکنوفوبیا»: ترس از عنکبوت هاست
یکی از عادی ترین ترسای بینظم در میان آدما، ترس از حیواناته. خیلی از آدمایی که فوبیا دارن از گونه های جور واجور حیوانات می ترسن. این فوبیاها عموما در کودکی رشد می کنن و بعضی وقتا در همون کودکی از بین می رن. اما بعضی تا بزرگسالی هم همراه فرد هستن. از شکلای جور واجور عادی زوفوبیا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- «آراکنوفوبیا»: ترس از عنکبوت هاست.
- «اوفیدیوفوبیا»: ترس از مارهاست.
- «اورنیتوفوبیا»: ترس از پرندگانه.
- «آپیفوبیا»: ترس بینظم از زنبورهاست.
کلاستروفوبیا (Claustrophobia): ترس بیمارگونه از حضور در مکانای تنگ و تاریک
تنگناهراسی
فردی که دچار تنگناهراسیه نمی تونه محیطای بسته، تاریک و تنگ رو تاب بیاره و تا سرحد جنون از بودن در این جاها هول و ترس داره.
این افراد قادر نیستن وارد تونل شن و اگه مجبور به این کار شن با هیجان و اضطراب بسیار شدید مواجه می شن.
این افراد هنگام قرار گرفتن در اتاقای تنگ و کم نور به جای ترس بیشتر از اندازه می تونن، پنجره رو باز کنن یا در کنار خروجی بشینن. این کارا کمی از ترس اونا کم می کنه، اما به کلی از بین نمی بره.
آگورافوبیا (Agoraphobia): ترس از بازار
این نوع ترس معمولا با فکرا اضطرابی درباره غش کردن یا از دست دادن کنترل در حضور جمع همراه س و بیشتر منتهی به دوری از این محله ها میشه.
آگورا در یونان باستان محل تجمع و مخصوصا بازار بوده که مردمون زیادی دور همدیگه گرد هم می اومدن. آدمایی که آگورافوبیا دارن از گیر کردن در اجتماعایی مثل صف بانک یا پل عابر که مردم در اونا عبور و مرور دارن، می ترسن. ترس واقعی فرد وقتی روی میده که با خود فکر میکنه اگه هراسش بیشتر شد، راه فراری نداره. آگورافوبیا در زنان دوبرابر بیشتر از مردونه. اگه این ترسِ غیرمنطقی درمان نشه، به خونه نشینی فرد مریض منجر می شه.
اما از هر ۱۰ نفری که به دنبال درمان رفته ان، ۹ نفر اونا روند عادی زندگی خود رو بازیافته ان.
فوبیا اجتماعی (Social Phobia): فرار از مردم
فردی که فوبیا اجتماعی داره، بسیار خجالتی و میشه گفت چیزی بالاتر از اون هستش.
این افراد همیشه در این ترس هستن که در موقعیتای جور واجور اجتماعی چیجوری باید رفتار کنن. اونا همیشه نگران هستن تا بقیه رفتار اونا رو دوست نداشته باشن. می ترسن مورد تمسخر واقع شن. یا بقیه اضطراب اونا رو کشف کنن و اونو به زبون بیارن. آدمایی که دچار فوبیای اجتماعی هستن از صحبت کردن با بقیه گریزان هستن و همین روی روابط اجتماعی و حرفه ای اونا تاثیر بسیار منفی داره.
برونتو‌فوبیا (Brontophobia): ترس از رعدوبرق
واژه یونانی bronte به معنی رعدوبرقه و برونتو‌فوبیا یعنی ترس بینظم از رعدوبرق و صداهای بلند و گوش‌خراش اون. البته آدمایی که این فوبیا رو دارن خودشون هم می دونن رعدوبرق آسیبی به اونا نمی زنه و با در خونه موندن می تونن اونو تحمل کنن. این افراد شاید به موجب ترس خود به داخل کمد برن و مخفی شن.
هوا ترسی (Aerophobia): ترس از هواپیما
بعضی از ادما از پرواز و سوار هواپیما شدن ترس دارن. این افراد در نتیجه مشاهده سقوطای هواپیما در فیلم و تلویزیونا دچار این ترس بسیار زیاد می شن و تا درمان نشن راه گریزی از اون ندارن.
هموفوبیا (Hemophobia): خون هراسی
در موارد زیاد این ترس می‌تونه باعث عکس العمل‌های فیزیکی شه که در خیلی از ترس‌های دیگه غیرمعموله. مثل سنکوب و غش کردن.
بعضی از افراد هستن که از خون می ترسن و این ترس به طور کامل غیرمنطقی و شدیده. یعنی افراد معمولی نمی تونن این شدت ترس رو بفهمن. اما آدمایی که دچار هموفوبیا هستن با دیدن خود ممکنه از هوش برن. آدمایی هم از تزریق آمپول بسیار ترس دارن و به اونا «ترایپانوفوبیا» می گن. اونا از واکسن و سرم و آمپول می ترسن و اصلا حاضر نیستن از این وسایل درمانی استفاده کنن.
ترسای فراواقعی (Paranormal Fears)
«تریسکایدکافوبیا» ترس از شماره ۱۳ هستش
بعضی از فوبیاها مثل داستانای بسیار ترسناک فیلمای تلویزیون و سینما هستن. «تریسکایدکافوبیا» (ترس از شماره ۱۳) یکی از ترسای بسیار غیرطبیعیه که فرد با دیدن عدد ۱۳ منتظر نحسی اون هستش.
یا اگه فرد احساس کنه با ارواح و موجودات فراواقعی در ارتباطه و اونا اونو آزار میدن، دچار «فاسمفوبیا» است. با اینکه آدمای گرگنما اصلا وجود خارجی ندارن اما یه سری از آدما از اینکه مورد حمله ومپایرها قرار بگیرن شدیدا می ترسن و مریضی اونا «چیروپتوفوبیا» اسمشه.
تهوع هراسی (Emetophobia)
ایمتوفوبیا یه جور ترس عجیب از حالت تهوعه که بیشتر در سنین پایین در کودکان ایجاد میشه. این ترس ممکنه در نتیجه تجربه یا دیدن تهوع فردی در ملا عام به وجود بیاد. اضطراب به وجود اومده به وسیله این فوبیا می‌تونه در نتیجه فکر کردن به تهوع هم شدت پیدا کنه.
کارسینوفوبیا (Carcinophobia): ترس از سرطان
بعضی از افراد دچار ترس اضطرابی و وسواسی از سرطان هستن. اونا بدون هیچ دلیل تصور می کنن دچار سرطان می شن و سلولای سرطانی در بدن اونا رشد می کنه.
ترایپوفوبیا: ترس از چاله های نامتقارن
ترایپوفوبیا از دو واژه ترایپو و فوبیا تشکیل شده که اولی به معنی چاله و دومی به معنی ترس و ترس س. وقتی کسی که ترایپوفوبیا داشته باشه به تصاویری که شامل چاله های نامتقارنه نگاه کنه، تپش قلب اش بالا گرفته و قسمتایی از مغزش به کار می افتن و ایشون رو به عکس العمل نشون دادن وا می دارن.
فوبیا از قدیم تا حال
بعضی از ادما از رویدادهای جدید بسیار ترس دارن و به اونا «نئوفوبیا» می گن. یه سریای دیگه هم از رشد مسایل قدیمی ترس دارن که به اونا «گرونتوفوبیا» می گن. در میان اونا، آدمایی هستن که از «فارتوفوبیا» دارن. اونا بدون هیچ دلیلی از نشت گاز در مکانای عمومی در ترس هستن. اونایی که از دندون‌پزشکی ترس غیرمنطقی و بسیار زیاد دارن دچار «اودونتیات‌فوبیا» هستد.
ریشه خانوادگی فوبیا
بیشتر کارشناسان فکر می کنن که ترس و فوبیایی که شدید هستن، ریشه ژنتیکی دارن. یعنی آدمایی حتما در سابقه خانوادگی این علائم رو داشتن. اما یه سری از روان شناسای مثل رفتارگراها فکر می کنن که حتما ژنتیکی نیس و ممکنه یاد گرفته شده باشه؛ مثلا اتفاقی واسه فرد در دوران بچگی افتاده و اون ترسیده س. پس اون ترس در ذهنش می مونه و هر اتفاق مشابهی براش بیفته. همون خاطره و ترس اولیه زنده و تداعی می شه.
در هر صورت دکتر باید در مورد علائم فعلی و سابقه خانوادگی سئوال کنه، خصوصاً این که بقیه اعضای خونواده هم فوبی داشتن یا نه. شما ممکنه هر تجربه یا ترومایی رو که دلیل ایجاد فوبی شده—مثلا، حمله یه سگ منتهی به ترس از سگ—رو گزارش کنین.
شاید بحث از عکس العمل شما – اندیشه ها، احساسات و علائم جسمی شما – هنگام روبرو شدن با چیزی که از اون هول و ترس دارین به درد بخور باشه. هم اینکه، توضیح بدین که واسه دوری از موقعیتای ترسناک چیکار می کنین و اینکه فوبی چیجوری زندگی روزمره، از جمله روابط شغلی و شخصی، شما رو متأثر می سازه.
دکتر شما در مورد افسردگی و به کار گیری مواد از شما سئوال می کنه چون بیشتر افراد با فوبی این مشکلات رو هم دارن.
روش‌های درمان فوبیا
واسه درمان فوبیا راهکارهای متفاوتی از جمله رفتار درمانی، روبرو شدن با واقعیت و حتی درمان دارویی هست.
پایه درمان بر این پایه قرار داره که ترس اضطرابی بر مبنای «جواب به موقعیت» شکل می‌گیرد و همونطور که شما می‌آموزید که در موقعیت خاص پاسخی خاص ارائه کنین، به همون شکل هم می‌تونید این آموختن رو به فراموشی بسپارین.
هم اینکه یه دکتر می‌تونه به شخص دچار این آسیب چگونگی و چگونگی مدیریت ترس در لحظه رو بیاموزد. این روش شامل یادگیری و آموختن رفتارهایی که موجب ایجاد هیجان و اضطراب میشه، آموختن راه‌های افزایش اعتماد بنفس و مهارت‌های رفتاری و در آخر پیاده کردن این درس‌ها در روبرو شدن با موقعیت‌های حقیقیه.
روش دیگری که واسه درمان فوبیا بکار می‌رود به کار گیری فوت وفن‌های «کاهش حساسیت» است. یعنی اول شخص بعضی از تکنیکای آرامش شامل تنفس درست، شل کردن عضلات و گفتگوی داخلی با خود رو فرا می‌گیرد، بعد می‌آموزد که چیجوری ترس رو به اجزای اون تقسیم کنه و در آخر و به شکل کم کم در روبرو شدن با موقعیت‌های عملی این فوت وفن‌ها رو بکار می‌بندد.
نتایچ تحقیقات نشون دهنده این نکته بوده‌ان که بیشتر از ۷۵% ترس‌ها از این روش درمان شده‌ان.
درمان‌های دارویی واسه مقابله با اضطراب و هیجان هم در مورد این آسیب بکار برده می‌شن، هرچند که این درمان‌ها مشکل فرد رو به شکل ریشه‌ای و اصولی برطرف نمی کنن.